Prawie pół miliona dzieci w Europie i Azji Środkowej przebywa w instytucjonalnej pieczy zastępczej

18 stycznia 2024

W Europie i Azji Środkowej w ostatnich latach zmniejsza się odsetek dzieci umieszczanych w instytucjonalnej pieczy zastępczej, ale droga do pełnej rezygnacji z takiej formy opieki na rzecz pieczy rodzinnej jest jeszcze daleka – wynika z najnowszego raportu UNICEF. Skala wykorzystania opieki instytucjonalnej jest w tym regionie dwukrotnie większa niż na świecie. Ma ona wiele negatywnych skutków dla rozwoju, zdrowia i dobrostanu dzieci, dlatego tak ważne jest systemowe wsparcie opieki rodzinnej.

Przygotowany przez UNICEF raport Pathways to Better Protection: taking stock of the situation of children in alternative care in Europe and Central Asia wskazuje, że w Europie i Azji Środkowej 232 dzieci na 100 tys. najmłodszych przebywa w ośrodkach instytucjonalnej pieczy zastępczej, przy średniej światowej wynoszącej 105 dzieci. Ogólnie w naszym regionie taka forma opieki, także w ramach ośrodków prowadzonych na dużą skalę, dotyczy 456 tys. dzieci.

Przed nami długa droga do zakończenia długiej i bolesnej spuścizny instytucjonalnej pieczy zastępczej w Europie i Azji Środkowej. Chociaż nastąpiła pewna poprawa, postęp jest daleki od oczekiwanego. Szczególnie widoczne jest to w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, które w dużej mierze zostały pozostawione same sobie i najrzadziej mogą liczyć na opiekę w pieczy rodzinnej

Regina De Dominicis, dyrektor regionalny UNICEF na Europę i Azję Środkową

Promowanie rodzinnej pieczy zastępczej oraz rodzin naturalnych w powrocie do pełnienia funkcji opiekuńczej jest niezwykle istotne, ponieważ pozwala uniknąć wielu negatywnych skutków dla rozwoju i dobrostanu dzieci, związanych z przebywaniem w systemie opieki instytucjonalnej. Dotyczą one zwłaszcza poczucia emocjonalnego zaniedbania, problemów w zakresie zdrowia psychicznego, traumy, braku umiejętności nawiązywania relacji czy częstszych przypadków wykorzystywania.

Raport wskazuje, że w wielu krajach regionu udaje się zmienić proporcje między dwoma formami pieczy zastępczej, systematycznie odchodząc od instytucjonalnej na rzecz rodzinnej. Aby ten proces przebiegał jak najsprawniej, konieczne jest jednak zapewnienie odpowiednich środków i nakładów na wzmocnienie systemów społecznych (np. wczesnej interwencji), a także wsparcie rodzin, aby unikać niepotrzebnej separacji. Ważne jest też relokowanie środków z pieczy instytucjonalnej na rodzinną i zagwarantowanie jakościowych i rzetelnych danych umożliwiających monitorowanie bieżącej sytuacji.

Najgorzej wypadają postępy w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, które są znacznie bardziej narażone na umieszczenie w instytucjonalnych placówkach opiekuńczych. Ich wsparcie wymaga wzmocnienia na każdym poziomie: edukacyjnym, zdrowotnym, w tym w zakresie dobrostanu psychicznego, rehabilitacyjnym oraz zawodowym. Niezbędne jest upowszechnienie dążenia do ich umieszczania w rodzinnej pieczy zastępczej.

Najnowsze dane GUS wskazują, że w 2022 r., w pieczy zastępczej w Polsce przebywało 72,8 tys. dzieci, z czego 56,2 tys. w rodzinnej (77,2 proc.), a 16,6 tys. w instytucjonalnej (22,8 proc.). Potwierdza to informacje z raportu mówiące o przewadze opieki rodzinnej nad instytucjonalną w naszym kraju, ale oznacza też, że nawet w ramach naszego regionu są kraje, którym udało się znacznie bardziej odejść od instytucjonalnych form opieki. Najczęściej osiągano to dzięki zwiększeniu inwestycji państwa w pieczę rodzinną i wyraźny nacisk decydentów na odejście od pieczy instytucjonalnej.

W dyskusji dotyczącej systemu pieczy zastępczej w Polsce należy wziąć pod uwagę takie kwestie, jak konieczność promowania i podnoszenia świadomości społecznej w zakresie rodzicielstwa zastępczego jako alternatywnej formy opieki nad dzieckiem oraz zagwarantowanie polityk i rozwiązań uznających, że ubóstwo finansowe i materialne nie powinno stanowić jedynego uzasadnienia odebrania dzieci spod pieczy rodzicielskiej. Istotne są też takie zagadnienia, jak: stałe monitorowanie sytuacji dzieci przebywających w pieczy zastępczej, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia im dostępu do narzędzi umożliwiających zgłaszanie przypadków naruszeń ich praw; zapewnienie długofalowego wsparcia dla młodych dorosłych opuszczających pieczę zastępczą, szczególnie w zakresie dostępu do programów podnoszących kwalifikacje zawodowe, zasobów mieszkaniowych oraz wsparcia psychologicznego; oraz dążenie do zapewnienia dzieciom z niepełnosprawnością możliwości przebywania w rodzinnej pieczy zastępczej.